تبعات و مفاسد نگهداري از حيوانات خانگي در جامع? کنوني بيشتر از مصالح و فوايد و برکات نگهداري است.
مقول? نگهداري حيوانات خانگي در منزل ازجمله اموري است که در وهل? نخست حاکي از اهتمام آموزه‌هاي ديني به رعايت حق‌وحقوق حيوانات است، لذا روايات متعددي در اين مسأله از باب استحباب واردشده است؛ بدين نحو که پيامبر اکرم(ص) و ائم? معصومين(ع) همگان را به اين امر دعوت نمودند و آثار و فوايدي را نيز براي آن ذکر نموده‌اند، اما پرسش کليدي در اين است که در عصر و زمانه‌اي که سبک زندگي مردم به حالت آپارتمان‌نشيني و در حد و انداز? چند ده متر واحد مسکوني خلاصه‌شده است و فضاي پرتراکم شهري و آسمان‌خراش‌هاي غول‌پيکر بر آسمان شهرها سايه افکنده است، آيا بازهم مي‌توان ورود حيوانات خانگي در محيط غيرطبيعي را براي نگهداري از اين حيوانات تجويز نمود؟ آيا دور کردن حيوانات از محيط حيواني و در تنگنا قرار دادن اين مخلوقات زبان‌بسته در محيط انساني در شهرها با اهداف اولي? سفارشات ائم? اطهار(ع) مبني بر لزوم رعايت حقوق انسان‌ها و نيز رعايت حق حيوان و عدم ظلم و اجتناب از اذيت و آزار حيوانات در تضاد قرار ندارد؟ ازاين‌رو دخت ايران در مطلب پيش رو به واکاوي مسائل مختلف نگهداري حيوانات خانگي در جامع? امروزي خواهد پرداخت.
نگهداري حيوانات خانگي از منظر دين
در آموزه‌هاي ديني و سير? پيشوايان دين در رابطه با مسئل? نگهداري حيوانات خانگي از قبيل خروس، مرغ، گوسفند، بز ماده شيرده و کبوتر و حتي مواظبت از گربه رواياتي به دست ما رسيده است که وجود اين روايات استحباب و ثواب در امر نگهداري اين‌گونه حيوانات را مي‌رساند، لذا نگاه دقيق دين و آموزه‌اي اسلامي به امر نگهداري حيوانات خانگي مي‌توان مبيّن اهتمام آموزه‌هاي ديني به بهره‌گيري از فوايد مادي و معنوي حيوانات خانگي و نيز رعايت حقوق حيوانات باشد. در ادامه برخي رواياتي که نگهداري حيوانات خانگي را مورد تأييد قرار داده‌اند براي مخاطبين ارائه مي‌گردد:
به‌عنوان نمونه توصيه‌هاي فراواني که در مورد نگهداري کبوتر وجود دارد؛ زيد شحام نقل کرده است: در نزد امام صادق(ع) صحبت از کبوتر شد و ايشان فرمودند: «آنها را در خانه‌هاى خود داشته باشيد که محبوب هستند».
پيامبر اکرم (صلي‌الله عليه وآله) به عمه خود فرمودند: «که چه مانع است تو را از آنکه در خانه خود برکتى نگاه‌داري؟ گفت: يا رسول اللّه برکت کدام است؟ فرمودند: گوسفندى که شير دهد. هر که در خانه او گوسفند شيرده يا بز شيرده يا گاو شيرده باشد باعث برکت خانه او مىشود.»
امام کاظم(ع) فرمود: «نشايد که خانه هر يک از شماها از سه چيز تهى باشد که آنها آباد کن خانه باشند: گربه و کبوتر و خروس و اگر با خروس مرغى هم باشد چه‌بهتر وگرنه باکى نيست بر کسى که توانا بر آن نيست. »
هم‌چنين روايات بي‌شماري، درزمينه? نگهداري حيوانات در منزل از سوي ائم? اطهار(ع) ذکر گرديده است که براي اجتناب از اطاله در کلام مخاطبين مي‌توانند به آن منابع مراجعه نمايند.
واکاوي چرائي نگهداري حيوانات خانگي از منظر دين
حال بايد ديد فلسف? سفارشات فراوان ائم? اطهار(ع) مبني بر نگهداري حيوانات خانگي در منزل چيست و آيا فوايد و آثاري بر آن مترتب است؟با نگاهي اجمالي بر روايات مي‌توان آثار و کارکردهاي فراوان مادي و معنوي را در نگهداري از حيوانات خانگي مشاهده نمود، اما مهم‌ترين شاخصه‌ها و کارکردهاي موجود درآموزه‌هاي ديني را مي‌توان در اين امور خلاصه نمود:
استحباب و برکت
با مروري بر روايات ذکرشده و با تأمل در آموزه‌هاي ديني مي‌توان به مستحب بودن و نيکو بودن نگهداري حيوانات خانگي اذعان نمود هم‌چنين برکت در نگهداري اين‌گونه حيوانات در زندگي مالک آن حيوان ازجمله مواردي است که در روايات و آموزه‌هاي ديني به‌صراحت و متعدد ذکرشده است.
به‌عنوان نمونه عبدالله بن سنان از امام صادق نقل مى‌کند که فرمود:
«اذا اتخذ اهل بيت شاة أتاهم الله بارزاقهم وارتحل عنهم الفقر مرحلة. فاذا اتخذو شاتين أتاهم الله بارزاقها وزادفى ارزاقهم وارتحل الفقر عنهم مرحلتين و ان اتخذو ثلاثة أتاهم الله بارزاقها وارتحل عنهم الفقر رأساً.)»
هرگاه اهل خانه‌‌اى، گوسفندى در اختيار گيرند خداوند، روزى آن را به ايشان بدهد و در روزى شان بيفزايد و فقر و ندارى، يک درجه از آنان دور شود. و هرگاه دو گوسفند در اختيار گيرند، روزى آنها را به ايشان بدهد و در روزى‌شان بيفزايد و فقر، دو درجه از آنان دور شود و اگر سه گوسفند در اختيار گيرند، روزى آنها را به ايشان بدهد و فقر، به کلى از آنان رخت بربندد.
حق حيات
نبايد فراموش نمود در آموزه‌هاي ديني رعايت حقوق حيوانات ازجمله حق حيات و عدم اذيت و آزار حيوانات خانگي به‌عنوان يکي از شاخصه‌هاي سفارش ائم? اطهار مبني بر نگهداري و مراقبت از اين حيوانات مورد تأکيد قرارگرفته است.
در آموزه‌هاي ديني و در کلام فقهاي اسلامي حفظ جان حيوانات و ضرورت رسيدگي از قبيل تأمين آب و غذاي حيوانات مورد تأکيد قرارگرفته است ،لذا در آموزه‌هاي اسلامي کشتن حيوانات و سلب حيات از آنها از پليدترين اعمال شمرده‌شده است، همان‌گونه که امام صادق(ع) فرمود: « اقذر الذنوب ثلاثة: قتل البهيمة.... کشتن حيوان از پليدترين گناهان است.
اجمالاً در باب رعايت حقوق حيوانات به‌ويژه حيوانات خانگي مي‌توان به‌حق اذيت و آزار نديدن، حق توليدمثل، حق عدالت در برخورد با حيوان و دوري از رفتار زشت و نفرت‌انگيز، حق اختصاص جايگاه و استراحتگاه براي حيوان، و نيز حق بهداشت براي پاکيزگي حيوان و نيز حق تأمين غذا و آب براي سرپرستي مطلوب به حيوان اذعان نمود.
لذا مي‌توان اهتمام دين به حفظ جان حيوانات را به‌عنوان يکي از ويژگي‌هاي سفارش رسول اکرم(ص) و امامان معصومين (ع) مبني بر نگهداري از حيوانات خانگي مدنظر قرارداد.
رفع بلا
مقول? رفع بلا از اهل منزل از مهم‌ترين کارکردهاي نگهداري حيوانات خانگي است که در آموزه‌هاي ديني بيان‌شده است، به‌عنوان نمونه در حديث معتبر از حضرت صادق (عليه‌السلام ) منقول است که خروس بال گشاده سفيدى که در خانه باشد آن خانه و هفت خانه دور آن خانه را از بلاها نگاه مى‌دارد... .
نگهداري حيوانات و فوايد معنوي
در حديث ديگر منقول است که خدمت حضرت امام رضا (عليه‌السلام ) تعريف حُسن طاوس مي‌کردند حضرت فرمود که هيچ حيوانى حسنش زياده از خروس سفيد نيست و خروس خوش‌آوازتر از آن است و برکتش بيشتر است وتو را آگاه مي‌کند در وقت نمازها .
جامع? مدرن امروزي و لزوم تعديل نگاه دين در موضوع نگهداري حيوانات خانگي
نگهداري از سگ در خانه؛ نمونه‌اي ديگر از فرهنگ وارداتي غرب
در آموزه‌هاي ديني، با در نظر گرفتن مصالح و مفاسد، درباره نگهداري برخي حيوانات در محل زندگي انسان توصيه‌هايي شده، چنان‌که از نگهداري برخي نهي شده است که مي‌توان روايات فراوان در نهي از نگهداري سگ به‌عنوان حيواني نجس را مدنظر قرارداد.
متأسفانه برخي افراد با ناديده گرفتن آموزه‌هاي ديني و ضعف هويتي ديني در راستاي تقليد کورکورانه از مؤلفه‌هاي فرهنگي غرب و بي‌توجهي مفرط به مفاسد موجود در نگهداري سگ به‌عنوان حيواني نجس برآمدند،درحالي‌که نگهداري اين حيوان در خانه در منابع روائي و ديني به‌شدت مورد نکوهش پيامبر اکرم(ص)و ائم? معصومين(ع) قرارگرفته است، گرچه همين سگي که در اسلام عين نجس دانسته شده، داراي منافعي بوده و در فقه اسلامي خريدوفروش آنها جهت استفاده از نگهباني، شکار و ... صحيح است ، ليکن با تأمّل در آموزه‌هاي ديني بايد به اين نکته اذعان نمود که از برخي حيوانات همچون سگ بايد در حد لزوم و براي اموري مانند نگهباني منازل، دام و يا شکار و يا جهت کاربردهاي جديدي همانند جستجوي مواد منفجره، مواد مخدر و نيز عمليات امداد و نجات در زلزله‌ها و بلاياي طبيعي و موارد مشابه ديگر بهره گرفت، نه اينکه فضاي اجتماعي جامعه به سمت نگهداري از اين حيوان در خانه کشيده شود و اين همزيستي نامأنوس به تقليد از سبک غربي‌ها بدان جا منتهي شود که ارتباط با سگ‌ها، جايگزين ارتباطات اجتماعي براي برخي انسان‌ها گردد!.
در تشريح نهي آموزه‌هاي ديني از نگهدارى سگ در منزل بايد به شيوع بعضى ميکروب‌ها و امراض از قبيل هارى و جنون و لزوم رعايت احکام طهارت و نجاست و نيز اعمال عبادي هر فرد مسلمان و بسياري از مفادس ديگر اشاره نمود. بنابراين، خداوند چيزهايي را به جهت انواع مفاسد و ضررهايي که در آنها وجود دارد، نجس دانسته و از مردم خواسته است تا استفاده از آنها را نه ممنوع، بلکه محدود سازند تا زندگي سالم و پاکي داشته باشند.
در تبيين روايات مربوط به نکوهش و نهي از نگهداري سگ در خانه بايد گفت، امام صادق (ع) مي‌فرمايند : در خانه‌اي که در آن سگ نگهداري مي‌شود، نماز گزارده نمي‌شود، زيرا فرشتگان داخل خانه‌اي که در آن سگ نگهداري شود نمي‌گردند، مگر اينکه سگ شکاري بوده و او را در قسمت جداگانه‌اي نگهداري نمايند که در اين صورت ايرادي ندارد.
هم‌چنين در کتاب مفاتيح الحيات از علامه جوادي آملي آمده است:پيامبر اکرم(ص) فرمود: خانه‌اي که سگ در آن باشد، ملائکه الهي به آن در‌نمي‌آيند.اميرمومنان علي (ع) فرمود: از نگهداري سگ در خانه بپرهيزيد.
لذا اشارات صريح ائم? اطهار(ع) در نکوهش نگهداري از سگ، مگر درمواردي که از سوي آموزه‌هاي ديني براي منافع عقلايي استثنا شده است، مبيّن مفاسد بي‌شمار نگهداري اين حيوان نجس در منزل است،ازاين‌رو اهتمام جامع? اسلامي به رعايت اين امور و اجتناب از مؤلفه‌هاي وارداتي غرب از قبيل نگهداري سگ در منزل مي‌تواند از بروز بسياري از تبعات موجود در اين امر جلوگيري نمايد.
تعديل آموزه‌هاي ديني در برابر مصالح و مفاسد عقلي
بايد اذعان نمود در روايات متعددي فوايد مادي و معنوي علل و چرائي نگهداري حيوانات خانگي ذکرشده است، ليکن پرسش کليدي اين است که در جامع? کنوني و درحالي‌که فضاي عمومي و زندگاني انسان‌ها به‌ويژه فضاي اجتماعي شهرها که هيچ شباهتي به محيط و فضاي سکونت در دوران سابق ندارد و بسترهاي لازم براي نگهداري از اين مخلوقات خداوند فراهم نيست و نيز با نگهداري از حيوانات خانگي هر آن احتمال بروز آسيب‌هاي مختلف بهداشتي و سلب امنيت از خانواده، جامعه و همسايگان وجود دارد، آيا بازهم مي‌توان با تمسک بر روايات وارده استحباب و جواز اين امر را توصيه نمود؟ آيا در چنين شرايطي و با وضعيت محيط اندک مردم براي زندگي مي‌توان اميد داشت تا با نگهداري از حيوانات خانگي به آثار و فوايد مادي و معنوي آن دست‌يافت؟
به نظر مي‌رسد براي پاسخ به اين پرسش بايد در کنار روايات وارده در استحباب نگهداري از حيوانات، آموزه‌هاي ديني در باب نهي از نگهداري از برخي حيوانات همچون سگ و نيز روايات موجود در تقبيح اذيت و آزار حيوانات و نکوهش دور نمودن حيوانات خانگي از محيط حيواني و اجتناب از ضايع نمودن حقوق حيوانات را موردبررسي قرارداد تا مسأله روشن گردد.
بديهي است مغايرت فضاي کنوني جامعه و آپارتمان‌نشيني مردم به‌گونه‌اي است که نمي‌توان به‌هيچ‌عنوان حق‌وحقوق حداقلي حيوانات خانگي از قبيل اختصاص جاي نگهداري حيوان، و ديگر حقوق ضروري را براي حيوانات خانگي تأمين نمود، هم‌چنين ضرورتاً نگهداري حيوانات خانگي در جامع? امروزي و در وضعيت کنوني قطعاً منجر به تضييع حقوق خانواده و همسايگان خواهد گرديد، لذا بايد گفت استحباب نگهداري از حيوانات خانگي به علت مغايرت‌هاي فراوان با وضعيت کنوني سبک و سياق زندگي مردم دچار تغيير خواهد شد.
در تبيين اين مسأله بايد گفت انطباق اسلام و آموزه‌هاي ديني با مقتضيات زمان منجر به تغيير قانون اسلامي خواهد شد، تغييري که خود اسلام اجازه داده است، لذا در موضوع نگهداري از حيوانات خانگي و به علت مغايرت‌هاي فراوان زندگي اجتماعي در عصر کنوني با استحباب شرعي اين امر در محيط خانه، عقل مصلحت و مفسده‌اي را کشف مي‌کند که قطعاً شرع نيز با آن مصالح و مفاسد خود را هماهنگ خواهد کرد. ازاين‌رو حکم عقل نه‌تنها بيان استحبايي شرع را محدود خواهد کرد که حتي بيان وجوب و حرمت مسائل را نيز محدود خواهد کرد، چه برسد به مسئله‌اي استحبابي در مقول? نگهداري از حيوانات خانگي که با فضاي جامع? کنوني داراي مغايرت‌هاي فراوان است.
تغاير جغرافيايي سبک زندگي سنتي و مدرن
بايد اذعان نمود به علت سبق? تاريخي نگهداري حيوانات خانگي در محيط‌هاي انساني شايد در اولين نگاه نگهداري حيوانات خانگي براي عموم مردم امري طبيعي و امري رايج تلقّي گردد، اما مغايرت‌هاي فراوان نگهداري اين حيوانات در فضاي امروزي زندگي انسان‌ها که کاملاً از نشانه‌شناسي سبک زندگي سنتي فاصله گرفته است امري دور از ذهن به نظر مي‌رسد، زيرا منظور از نگهداري حيوانات در منزل در روايات و آموزه‌هاي ديني نگهداري در فضاي زندگي افراد خانواده نيست، بلکه منظور فضاهايي مانند حياط منزل است آن‌هم با رعايت اصول بهداشتي که سلامت افراد خانه را به خطر نيندازد و فاصله‌اي قابل‌قبول براي جلوگيري از آسيب‌هاي احتمالي ازلحاظ بهداشت، امنيت و پاره‌اي از مسائل ديگر دامن‌گير افراد و محيط انساني نگردد.
بديهي است سبک معماري و نيز روابط اجتماعي در جامع? امروزي همزيستي مسالمت‌آميز انسان‌ها با تمام موجودات همچون حيوانات خانگي را در حال حاضر امکان‌پذير نمي‌داند، زيرا ما نمي‌توانيم جامع? شهري وزندگي امروزي را ازلحاظ امنيت و نيز دارا بودن مؤلفه‌هاي بهداشتي در حالي ترسيم کنيم که حيوانات خانگي بدون درگيري و تزاحم در محيط انساني مورد نگهداري قرار گيرند، از سوي ديگر به علت فراهم نبودن فضاي جامع? امروزي براي حيوانات خانگي هيچ تضميني وجود ندارد که اين‌گونه حيوانات از سوي انسان‌ها موردتهاجم قرار نگيرند، لذا انسان‌ها گريزي از آن ندارند، جز آنکه از بهره‌گيري از حيوانات خانگي در محيط منزل و فضاي پيراموني خود در شهرها اجتناب نمايند.
مغايرت فضاي جامعه با حفظ حقوق حيوانات
بديهي است اسلام دين تعادل و ميانه‌روي است که رعايت حقوق حيوانات همچون رسيدگي به آب و غذا و آزار نرساندن به حيوانات به‌ويژه حيوانات خانگي در اسلام تأکيد شده است، زيرا آموزه‌هاي ديني نگهداري حيوانات را منع نکرده است، ازآن‌جهت که مي‌توان از جنبه‌هاي علمي، تحقيقي دربار? دنياي آفرينش، تقويت روحي? محبت و نيز نظاره و دقت بر عجائب خلقت و قدرت خداوند متعال بهره گرفت و درنهايت فوايد معنوي و مادي به همراه خواهد داشت، ليکن حفظ حقوق انسان‌ها و حتي حقوق حيوانات در عصر حاضر، دور کردن حيوانات را از حيط? حيواني و محصور ساختن اين مخلوقات در محيط غيرطبيعي را برنمي‌تابد، فراموش نکنيم قطعاً استحباب و جواز سفارش به نگهداري حيوانات و بهره‌گيري از آثار و برکات آن در آموزه‌هاي ديني در صورتي پار برجا خواهد بود که انجام آن عمل موجبات ظلم به حيوانات را فراهم نسازد، زيرا بر مبناي آموزه‌هاي ديني ترک محرمات و انجام واجبات بر هر امر ديني و استحبابي ديگر ترجيح دارد. حال بايد گفت از منابع اسلامي به‌خوبي قابل دريافت است که هرگاه حضور حيوانات ازجمله حيوانات خانگي با مؤلف? مزاحمت و ايجاد مشکل براي مالک آن و يا محيط پيراموني و نيز موجبات اذيت و آزار حيوانات خانگي را رقم بزند، قطعاً حذف نگهداري حيوانات و جلوگيري از ورود اين حيوانات خانگي به محيط انساني موردپذيرش هر روش و آييني قرار خواهد گرفت.
در تشريح اين مدعا بايد گفت دين اسلام با سلب حيات از موجودات زنده باهدف خوش‌گذراني و تفريح از سوي انسان‌ها به‌شدت مخالف است و اين رويکرد را با حکمت الهي و نظام احسن آفرينش مغاير مي‌داند، به‌عنوان‌مثال پيامبر اکرم(ص) فرمودند: «هر آنکه گنجشکي را بيهوده شکار کند، او در روز قيامت نزد پروردگار شکايت خواهد برد که پروردگارا! بنده تو بيهوده مرا کشت، بدون آنکه هيچ سودي از کشتن من نصيب او شود» .
با اين اوصاف بايد گفت تبعات و مفاسد نگهداري از حيوانات خانگي در جامع? کنوني بسي بيشتر از مصالح و فوايد و برکات نگهداري از حيوانات در جامع? امروزي است. ازاين‌رو اسلام و آموزه‌هاي ديني مخالف افرادي هستند که براي کنترل آسيب‌هاي حضور حيوانات در جامعه در راستاي سلب حيات از حيوانات اهلي و خانگي اقدام مي‌کنند. درحالي‌که سلب حيات از حيوانات خانگي به‌ظاهر براي تأمين آسايش مردم در کوچه و بازار صوت گرفته است، عنوان نمونه عقيم نمودن گربه‌هاي دستي براي جلوگيري از ولگرد شدن اين حيوان طبق نظر برخي مراجع اگر موجب اذيت اين حيوان گردد جايز نيست ،هم‌چنين کشتن گربه‌ها و يا پرنده‌هايي مانند کبوتر که مي‌تواند مصداق بارز حيوانات خانگي محسوب گردند، از سوي آموزه‌هاي اسلامي مصداق اذيت و آزار حيوانات محسوب شده و حتي کشند? اين حيوانات مستوجب و سزاوار عذاب اخروي قرارگرفته است. لذا دين ظلم به حيوانات خانگي را برنمي‌تابد و آن را به‌شدت تقبيح مي‌کند.
نگهداري از حيوانات خانگي موجب عسرو حرج در جامعه
با اين تفاسير بايد به دنبال راه‌حلي بود تا از يک‌سو حيوانات خانگي در جامع? امروزي مورد ظلم و اذيت و شکنجه قرار نگيرند و از سوي ديگر جامع? امروزي نيز از تبعات و آسيب‌هاي نگهداري از حيوانات خانگي در امان باشند، لذا بهترين راه‌حل را بايد در جلوگيري از ورود حيوانات اهلي و خانگي به جوامع شهري دانست، زيرا مسامحه در اين امر موجبات عسر و حرج را فراهم خواهد نمود و محيط خانواده و نيز همسايگان را از نگهداري اين حيوانات دچار سختي خواهد نمود، هم‌چنين اين‌گونه حيوانات نيز از مواجه? انسان‌ها در امان نخواهند بود، لذا راه عاقلانه اين است که قبل از وقوع مشکلات متعدد براي رفاه و آسايش جامع? انساني و پرهيز از وقوع مشکلات بهداشتي و امنيتي بايد رأي به عدم ورود حيوانات خانگي به جامع? شهري و پرتردد انساني داد.
در خاتمه بايد گفت فضاي اجتماعي در عصر کنوني که مملو از آموزه‌هاي سبک زندگي غربي و توأم با آپارتمان‌نشيني است و منازل و معماري شهرهاي کشور را با سبک و سياق عمومي و به‌دوراز طبيعت و با دل‌خوشي به آسمان‌خراش‌هاي بلند و بي‌روح مواجه ساخته است، به‌ناچار برخي سفارشات ديني را دچار انعطاف و تعديل خواهد نمود، ازاين‌رو اين‌گونه آموزه‌ها با توجه به زمان و مکان و ساير شرايط محيطي جامع? فعلي منطبق خواهد شد.
ازاين‌رو بايد گفت نگهداري از حيوانات خانگي در جامع? امروزي در وهل? نخست موجبات اذيت و آزار اين مخلوقات زبان‌بسته را فراهم خواهد کرد، زيرا نگهداري از حيوانات خانگي در عصر حاضر، تأکيدات آموزه‌هاي ديني بر مؤلف? «مهرباني با حيوانات» را خدشه‌دار خواهد نمود، هم‌چنين به نظر مي‌رسد جواز شرعي نگهداري از حيوانات خانگي ناظر به فراهم نمودن شرايط و بسترهاي موردنياز همچون حياط دار بودن منازل در محيط‌هاي غيرشهري و خانه باغ‌هاي وسيع که فاصله‌اي قابل‌قبول با محيط مسکوني اعضاي خانواده وجود دارد، امري طبيعي و قابل‌قبول است، اما در وضعيت فعلي جامعه و پديد? آپارتمان‌نشيني و حذف حياط وسيع از محيط زندگاني و نيز تراکم بي‌حدوحصر جمعيت در محيط شهري و تهديد اصول بهداشتي، آسايش و آرامش و امنيت.. بايد اين‌گونه روايات را تخصيص زد.
امري که بيانگر انعطاف کامل اسلام بر مبناي تعادل و ميانه‌روي و انطباق کامل با مقتضيات زمان است و بر مبناي ضرورت رعايت حقوق هم? انسان‌ها و حتي لزوم رعايت حقوق حيوانات نگهداري از حيوانات را در جامع? کنوني مورد تأييد قرار نمي‌دهد.
