اهمییت بازرسی، نظارت و ارزشیابی در کلام امیرالمؤمنین:

شیوه نظارتی که امام علی علیه السلام به آن فرمان می دهد شیوه ای غیرمستقیم و غیرعلنی و مخفی است: «چشمهای [ مخفی] بر کارگزاران و کارکنان بگمار، اعمال آنان را زیر نظر داشته باش و بازرسان و مراقبان صادق و باوفا برای آنان معین کن ».

 

ویژگی های شیوه مخفی: 1. نقشی پیشگیری کننده از خلاف دارد; 2. گزارش کنندگان در محذورهای شیوه مستقیم نیستند; 3. امکان مخفی کردن امور و ظاهرسازی وجود ندارد; 4. به سرعت می توان جلوی کجی را گرفت.

 

راه و رسم امیر مؤمنان علیه السلام

امیرمؤمنان در حسابرسی پس از مراقبت و بازرسی هیچ گونه ملاحظه ای روا نمی داشت. وی در نامه ای به عثمان بن حنیف که در یک میهمانی شرکت کرده بود نوشت آنچه در آن میهمانی خورده آیا حلال بوده یا شبهه ناک و اینکه به پیشوای خود تاسی کند و مراقب زندگی و رفتار خود باشد.

 

ارزش یابی

ارزشیابی کارگزارانه و فرق گذاشتن میان نیک کرداران و بدکرداران از امور مهم در یک نظام اداری است. حضرت علی علیه السلام در عهدنامه ای به مالک اشتر نوشت: «مبادا که نکوکار و بدکردار در نزدت یکسان باشند، که آن رغبت نکوکار را به نیکی کم کند و بدکردار را به بدی وادار نماید.»

 

و امیر مؤمنان علیه السلام به مالک اشتر سفارش می کند در ارزشیابی خود معیارش عملکرد اشخاص باشد، نه حسب و نسب: «مبادا بزرگی کسی موجب شود که رنج اندک او را بزرگ شماری و مبادا پایینی رتبه کسی سبب شود که کوشش سترگ وی را خوار به حساب آری ».

 

از دیگر معیارهای مهم در ارزشیابی مدیران و مسؤولان، نظرخواهی از مردم و افراد تحت سرپرستی آنان است و امیر مؤمنان علیه السلام این معیار را در نظر داشتند، چنان چه وقتی دهقانان فارس و بحرین که غیرمسلمان بودند از رفتار و نوع سرپرستی عمرو بن سلمه ارحبی شکوه کردند، آن حضرت براساس نظر و قضاوت ایشان به کارگزار خویش توصیه هایی نمود.

 

تشویق و تنبیه، قدردانی و مجازات

از مهمترین مختصات یک نظام اداری سامان داشتن نظام تشویق و تنبیه است و امیر مؤمنان در این رابطه به مالک اشتر می فرماید که رنج کسانی را که کوشش کرده اند بر زبان آرد; چراکه این امر دلیران را بیشتر برمی انگیزاند و از کارماندگان را به کوشش مایل می گرداند و لذا خود حضرت، بنابر نقل ابن ابی الحدید معتزلی، پس از فراغت از جنگ جمل از انصار قدردانی فرمودند.

 

هدف نظارت و کنترل از دیدگاه امیر مؤمنان علی علیه السلام

1. زدودن بدی ها و رشد دادن خوبی ها «به وسیله خوبی با بدی بستیزید»، «گنه کار را به وسیله پاداش دادن به نیکوکار تنبیه کن »; 2. بهبود رفتار کارگزاران و کارکنان; 3. ارتقای بینش کارگزاران نسبت به کارگزاری. (اینکه کارگزاران مسؤولیت و مدیریت خود را طعمه و شکاری به چنگ آمده ندانند); 4. دقت و سرعت در کار.

 

برخی وظایف کارگزاران در رفتار با مردمان

1. خود را به واقع خدمتگزار مردم دانستن; 2. مدارا با مردم; 3. پذیرا بودن در شنیدن انتقاد; 4. پرهیز از رفتار خلاف کرامت و حرمت; 5 . پرحوصله بودن و پرهیز از تاخیر در انجام امور; 6. رعایت حقوق ارباب رجوع و پاسداری از عدالت; 7. رعایت مساوات و پرهیز از خلافکاری.